KONSEPTO NG ASYA

Mahalagang bahagi ng pag-aaral ng heograpiya ang pag-unawa tungkol sa mga kontinente. Ang daigdig ay binubuo ng mga kalupaan at katubigan. Ang pinakamalaking masa ng lupa na matatagpuan sa daigdig ay tinatawag na kontinente. Ayon sa Continental Drift Theory, nagmula ang lahat ng mga kontinente sa isang supercontinent, ang Pangea. Unti-unting nagkahiwa-hiwalay ang Pangea may 200 milyong taon na ang nakalilipas. Pagkaraan ng ilan pang milyong taon, tuluyan nang nahati ang mga bahagi ng Pangea hanggang sa mabuo ang mga kasalukuyang kontinente. Ang unti-unting paghihiwalay ng supercontinent na ito ay ipinaliliwanag naman ng Plate Tectonics Theory.

Sa tradisyonal na modelo ay may pitong kontinente ang daigdig. Ito ay ang Africa, Antarctica, Australia, Europe, North America, South America, at Asya.

Hindi tiyak ang tunay na pinagmulan ng salitang “Asya”. Maaring nagmula ito sa salitang Aegean na asis na nangangahulugang “maputik” o sa salitang Semitic na asu na nangangahulugang “pagsikat” o “liwanag”, patungkol sa araw.

Para sa mga sinaunang Greek, ang Asya ay tumutukoy sa rehiyon ng Anatolia (kasalukuyang Turkey)  o sa Imperyong Persian na matatagpuan sa silangang bahagi ng Greece. Ginamit ang salitang ito sa panahon ni Herodotus (dakong 484 B.C.E. – 425 B.C.E.), dakilang historyador na Greek at tinaguriang “Ama ng Kasaysayan.” Ito ay upag maihiwalay ang nasabing mga lugar mula sa Greece at sa Egypt noong panahong iyon. Nang lumaon, ginamit ng mga Greek ang salitang Asya sa pagtukoy hindi lamang sa Anatolia kundi maging sa mga karatig na lupain sa silangan nito.

Tinawag din ang Asya na orient o silangan dahil ito ay nasa gawing silangan ng Europe. Unang ginamit ang salitang orient noong ika-14 na siglo. Ang Europe naman ang tinukoy na occident o kanluran.

Mapapansin na ang salitang Asya at ang taguri sa kontinente bilang orient ay batay sa pananaw na Eurocentric – isang paraan ng pagtingin sa daigdig mula sa pananaw ng mga Europeo. Sa pananaw na ito, ipinapalagay na ang Europe ang sentro ng daigdig, at ang lahing Europeo ang nakahihigit kaysa sa iba. Sa pananaw ring ito, ang batayan ng lahat ng bagay ay nakatuon nang ayon sap ag-unawa ng mga Europeo.

Isa pang halimbawa ng Eurocentrism ay ang paghahati sa Asya sa tatlong rehiyon ng ilan sa mga unang modernong heograpo at historyador na Europeo. Ang mga rehiyong ito ay ang Near East, Middle East, at Far East.

Tinawag na Near East ang mga lupain sa silangang baybayin ng Mediterranean Sea hanggang Persian Gulf. Matatagpuan naman sa Middle East ang mga lupain mula Persian Gulf hanggang Timog-silangang Asya. Samantala, ang rehiyon sa Asya na nakaharap sa Pacific Ocean ang tinawag na Far East. Kabilang dito ang China, Japan, at Korea. Bagama’t nagbabago-bago at napagpapalit ang saklaw na mga lupain ng Near East at Middle East, hindi makakaila na binuo ito alinsunod sa pananaw ng mga Europeo.

Bilang mga Asyano, nararapat na gamitin ang Asian-centric na pananaw sa pag-aaral ng Asya. Sa pananaw na ito, binibigyang-pansin at ginagamit ang mga konseptong Asyano upang pahalagahan ang mga bagay na may kaugnayan sa Asya at sa mga Asyano.

Sa pagkilala at pagmamalaki sa mga dakilang nagawa at ambag ng mga Asyano mula pa noong sinaunang panahon, mapatutunayang nararapat ipagkaloob sa mga Asyano ang pantay na pagpapahalaga at pagkakakilanlan bilang mga kasapi ng pandaigdigang pamayanan.

KALAGAYANG HEOGRAPIKAL NG ASYA

Ang Asya ay isang kontinente. Hinati ng mga heograpo ang malalaking kalupaan sa daigdig sa pitong tradisyonal na kontinente.

Kung pagmamasdan ang mapa ng daigdig, matatagpuan ang Asya sa silangan ng Europe at hilagang-silangan ng Africa. Nasa gawing kanluran naman ito ng Pacific Ocean. Ang mga kalupaan at katubigang nakapaligid sa kontinente ay nagsisilbing hangganan nito sa iba’t ibang direksiyon.

Napaliligiran ang Asya ng tatlong naglalakihang karagatan: Arctic Ocean sa hilaga, Pacific Ocean sa silangan, at Indian Ocean sa timog. Ang mga pangunahing hangganan ng Asya sa hilaga nito ay ang Kara Sea, Laptev Sea, East Siberian Sea, at Chukchi Sea.

Sa silangan ng Asya, maliban sa Pacific Ocean, ang Bering Strait at Bering Sea ang naghihiwalay sa Asya sa hilagang-kanlurang bahagi ng North America. Ihinihiwalay naman ng Timor Sea at Arafura Sea ang Timog-silangang Asya sa Australia.

Ihinihiwalay ang Kanlurang Asya sa Africa ng Gulf of Aden, Babel-Mandeb Strait, Red Sea, at Gulf of Suez. Hangganan din ng Asya sa kanluran ang Mediterranean Sea, Aegean Sea, Sea of Marmara, Bosporus Strait, Black Sea at Caspian Sea.

Dalawang bulubundukin ang naghihiwalay sa Asya at silangang bahagi ng Europe. Ito ang Caucasus Mountains na nasa pagitan ng Georgia, Azerbaijan, at Armenia sa Asya, at ng Russia sa Europe. Ang pangalawang bulubundukin ay ang Ural Mountains na tradisyonal na hangganan ng kanlurang Asya at silangang Europe.

Sukat, Hugis, at Anyo ng Asya

Ang Asya ang pinakamalaking kontinente sa buong daigdig. May tinatayang kabuuang sukat ito na halos 44 milyong kilometro kuwadrado o halos isang katlo ng kabuoang sukat ng kalupaan ng daigdig. Ang Asya ay higit pa sa apat na ulit ang laki kaysa Europe at sa pinagsamang sukat ng kalupaan ng North America at South America.

May ganap na pagkakaiba-iba ang pisikal na anyo ng Asya. Nakaapekto ang pagkakaroon ng liko-likong dalampasigan at iba’t ibang uri ng ng kalupaan sa paghubog ng hugis at anyo ng Asya. matatagpuan sa kontinente ang nagtataasang mga bundok tulad ng Mt. Everest at Mt. Godwin, at mga bulubundukin ng Ural, Caucasus, at Hindu Kush. May mga kapatagan din tulad ng North China Plain, Indo Gangetic Plain at kalakhan ng Malay Peninsula, at mga tangway tulad ng Arabian Peninsula at Korean Peninsula.

Anyong Lupa at Anyong Tubig ng Asya

Matatagpuan sa Asya ang lahat ng uri ng anyong lupa at anyong tubig. Ang malawak na kontinente ay nagtataglay ng maraming kalupaan at katubigan na may malaking pakinabang sa mga Asyano.

Tanyag na Anyong Lupa na Matatagpuan sa Asya

1.     Bundok

a.    Everest – pinakamataas na bundok sa daigdig na umaabot sa 29,035 talampakan; matatagpuan sa pagitan ng Nepal at Tibet.

b.    K2 (Mt.Godwin Austen) – pangalawang pinakamataas na bundok sa daigdig; matatagpuan sa Karakoram Range sa kanlurang bahagi ng Himalayas sa pagitan ng Pakistan at China.

c.    Kanchejunga – bundik sa India.

d.    Ararat (Buyukagri Dagil) – matatagpuan sa Turkey.

e.    Kinabalu – nasa Sabah, Malaysia.

2.    Bulubundukin

a.    Himalayas – may habang umaabot sa 2600 kilometro; katatagpuan ng siyam na pinaka-mataas na bundok sa daigdig kabilang ang Mt. Everest.

b.    Karakoram – hanay ng mga bundok mula hilagang Pakistan hanggang timog-kanlurang China.

c.    Altay (Altai) – nasa silangang Asya malapit sa China, Mongolia, at Kazakhstan.

d.    Ghats – dalawang bulubundukin sa Iran at Iraq.

3.    Pulo

a.    Borneo – nasa Timog-silangang Asya; pinakamalaking pulo sa Asya na may sukat na umaabot sa 757,050 km² ; pinaghahatian ng Brunei, Indonesia, at Malaysia.

b.    Sumatra – bahagi ng Indonesia; pangalawa sa pinakamalaking pulo sa Asya.

c.    Honshu, Hokkaido, Kyushu, at Shikoku – mga pangunahing pulo sa Japan.

4.    Kapuluan

a.     Indonesia – pinakamalaking kapuluan sa daigdig; may sukat na 1,904,569 km² ; may humigit-kumulang 17,000 pulo.

b.    Japan – matatagpuan sa Silangang Asya; may sukat na 372,801 km² ; May humigit-kumulang 6,500 pulo.

c.    Pilipinas – nasa Timog-silangang Asya; may kabuuang sukat na 300,000 km² ; may humigit-kumulang 7100 pulo

d.    Bahrain – matatagpuan sa Persian Gulf; binubuo ng 33 pulo.

5.    Bulkan

a.    Kerinchi – matatagpuan sa gitnang Sumatra, Indonesia; pinakamataas na bulkan sa bansa

b.    Tambora, Sumeru, Rinjani, at Agung – nasa Indonesia.

c.    Fuji, Ontake, at Unzen – matatgpuan sa Japan.

d.    Mayon, Taal, at Pinatubo – nasa Pilipinas

6.    Disyerto

a.    Rub’ al Khali – kilala bilang Empty Quarter; pinakamalaking disyertong buhangin sa daigdig; bahagi ng Arabian Desert.

b.    Gobi Desert – nasa hilagang China at Timog Mongolia.

c.    Thar Desert – matatagpuan sa hilagang – kanlurang India at silangang Pakistan.