Kabihasnan sa Kanlurang Asya (Hittite, Lydian, Phoenician, Hebrew, Aramean, Persian)

Hittite

Sa hilaga ng Syria, sa pagitan ng Black Sea at Mediterranean Sea matatagpuan ang mabundok na tangway ng Asia Minor. Ang lugar na ito ay bahagi ng kasalukuyang Turkey. Noong 1700 B.C.E. pinanirahan ang Asia Minor ng pangkat ng taong tinawag na Hittite. Sila ang unang nakapagtatag ng mahusay na kabihasnan sa Asia Minor. Ang Hattusas (o Hattusha) ang nagging kabisera ng Kahariang Hittite.

Naging malakas na imperyo ang Hittite sa Kanlurang Asya sa loob ng halos 450 taon. May mga pagkakataong nasakop nito ang Babylon at nagging mahigpit na katunggali ng Egypt sa pagkontrol sa hilagang Syria. Magkagayunman, nagkaroon ng kasunduan sa pagitan ng mga Hittite at mga Egyptian upang wakasan ang kanilang hidwaan. Ang kasunduang ito ang kauna-unahang kasunduang pangkayapaan ng daigdig.

Mahusay sa pakikidigma ang mga Hittite. Ito ay dahil sa dalawang bagay: ang paggamit ng chariot at ang mga sandatang yari sa bakal.

Sa kabila ng mataas na antas ng teknolohiya sa pakikidigma , unti-unting humina ang Imperyong Hittite. Noong dakong 1190 B.C.E., sinalakay ng mga dayuhang nagmula sa hilagang bahagi ng Asia Minor ang imperyo at sinunog ang Hattusas. Ito ang nagpabagsak sa kabihasnang Hittite.

Lydian

Matatagpuan ang kaharian ng Lydia sa dulong kanluran ng Fertile Crescent at silangan ng Mediterranean Sea. Ang kabisera ng kaharian ay Sardis. Isa sa pangunahing kabuhayan ng mga Lydian ang pakikipagkalakalan.

Noong dakong 600 B.C. E., ang mga Lydian ang nagging kauna-unahang pangkat ng tao na gumamit ng barya sa daigdig. Yari sa pinaghalong ginto at pilak ang mga barya at may tatak ng sagisag ng hari ng Lydia. Naging tanyag sa panahong ito si Croesus, ang itinuturing na pinakamayamang monarko ng kaniyang panahon.

Bago naimbento ng mga Lydian ang barya, nakasalalay ang kalakalan ng mga sinaunang pamayanan sa barter o pagpapalitan ng produkto o serbisyo sa isa’t isa. Nagkakaroon ng suliranin sa barter kung hindi tugma ang produkto o serbisyo sa kailangan ng kapuwa mangangalakal.

Dahil sa pagpapakila ng mga Lydian sa Sistema ng paggamit ng barya, napadali ang daloy ng kalakalan ng mga sinaunang tao sa lugar na iyon.

Nagpatuloy ang malayang kaharian ng Lydia. Noong 545 B.C.E., humina ito at tuluyang bumagsak nang sakupin ng mga Persian ang mga Lydian.

Phoenician

Halos kasabay ng pagiging malakas ng Imperyong Hittite, nanirahan ang mga Phoenician sa baybayin sa pagitan ng Mediterranean Sea at Syria. Tinawag nila ang kanilang lupain na Phoenicia. Bahagi ito ng kasalukuyang Lebanon at Syria. Bago pa man ang 700 B.C.E., unti-unting humina ang Phoenicia hanggang sa tuluyang bumagsak ang kabihasnan dahil sa pananalakay ng mga Assyrian sa Fertile Crescent.

Bago pa man ang 700 B.C.E., unti-unting humina ang Phoenicia hanggang sa tuluyang bumagsak ang kabihasnan dahil sa pananalakay ng mga Assyrian sa Fertile Crescent.

Hebrew

Sa timog ng Phoenicia nanirahan ang mga Hebrew. Tanyag sila sa kasaysayan hindi dahil sa aspektong politikal o military kung hindi dahil sa relihiyon. Ang mga Hebrew ang nagpasimula ng monoteismo sa kasaysayan ng daigdig. Itinatag nila ang Judaism, isang relihiyong sumasamba sa iisang diyos na si Yahweh. Ang Judaism, isang relihiyong sumasamba sa iisang diyos na si Yahweh. Ang Judaism ang pinagugatan ng dalawa sa maiimpluwensiyang relihiyon sa kasalukuyang panahon: ang Kristiyanismo at Islam.

Mababakas ang pinagmulan ng mga Hebrew sa mga salaysay sa Lumang Tipan.

Aramean

Nanirahan ang mga Aramean sa gitnang Syria noong dakong 1200 B.C.E. Itinatag ang kanilang kabisera sa Damascus. Hindi tulad ng ibang pangkat ng tao sa Kanlurang Asya, hindi nagging lubos ang kapangyarihan ng mga pinunong Aramean. Dahil ditto, madaling nagapi ang kanilang pangkat.

Sa kabila nito, nagging mahusay na mangangalakal ang mga Aramean. Naging tanyag ang kanilang mga produkto sa buomg rehiyon. Bukod ditto, tinangkilik ng ibang tao ang kanilang wika, ang Aramaic. Ginamit ang wikang ito sa malaking bahagi ng kanlurang Asya hanggang dakong 800 C.E. Aramaic ang wikang ginamit ng ilan sa may akda ng Bibliya.

Persian

Nagmula ang mga Persian sa isa sa maraming pangkat etnolinguwistikong nanirahan sa kapatagan ng gitnang Asya. Ipinapalagay na nilisan ng mga ito ang kanilang sinilangang lupain dahil sa pagbabago ng klima, pagkaubos ng mapagpapastulang lugar, o alitan sa iba pang pangkat. Naglakbay ang mga Persian hanggang sa makarating sa silangang bahagi ng Mesopotamia kung saan matatagpuan ang Iran sa kasalukuyan.

Sa panahong ito nagging makapangyarihan ang pamilyang Achemenid. Nagtagumpay silang pag-isahin ang buong Persia. Isang kasapi ng Achaemenid, si Cyrus, ang nagluklok bilang hari noong 559 B.C.E., Ito ang hudyat ng pagiging makapangyarihan ng Persia sa kanlurang Asya.

Nagawa ni Cyrus na palawakin ang teritoryo ng Persia hanggang sa maitatag ang Imperyong Persian. Noong 539 B.C.E., napasailalim sa kaniyang kapangyarihan ang Mesopotamia at tuluyang sinakop ang Babylon.

Hindi tulad ng malulupit na Assyrian, ipinaubaya ni Cyrus ang pangangasiwa ng Babylonia sa ilang katutubo. Binigyan din niya ng kalayaan ang mga Hebrew, na tinatawag na “jew noong panahong iyon, at hinayaang makabalik sa Jerusalem. Kinakitaan din si Cyrus ng pagmamalasakit sa kultura ng iba pang imperyo. Patunay rito ang impluwensiyang Assyrian, Babylonian, at Egyptian sa disenyo ng mga palasyo at iba pang gusali sa Persia. Ang mahusay na pamamahala at pag-angat ng Persia bilang isang makapangyarihang imperyo sa Asya ang nagbunsod  sa paghirang sa kaniya bilang Cyrus the Great.

Sumunod na namahala sa Imperyong Persian ang anak ni Cyrus na si Cambyses. Naging hari si Cambyses sa loob ng walong taon. Sa panahon niya napabilang ang Egypt sa imperyo na lubhang nagpalawak sa teritoryo ng Persia.

Pagkaraan ng pamamahala ni Cambyses, naluklok bilang hari ng Persia si Darius the Great, isang maharlikang kabilang sa mga mandirigma ng hari. Inagaw niya ang trono ng Persia at namahala mula 521 hanggang 486 B.C.E.

Pgkaraan ng pamamahala ni Darius, humina ang Imperyong Persian. Ilan sa mga dahilan nito ang pagiging maluho ng mga sumunod na hari ng Persia, pagtaas ng buwis, at agawan sa trono ng imperyo. Noong 331 B.C.E., tuluyan nang bumagsak ang Imperyong Persian nang magapi si Darius III ng hari ng Macedonia na si Alexander the Great.